Haiku şiiri üç mısradan oluşan ve belirli bir kalıbı takip eden şiirlerdir. Haiku şiirlerinin ilk dizelerinde beş, ikinci dizelerinde yedi ve son dizelerinde beş hece yer alır. Çok kısa olduklarından klasik şiirlerden farklı olarak kafiyeli mısraları oldukça azdır.
Haiku şiirinin nasıl yazıldığını öğrenebilmek için ilk olarak sahip olduğu kalıbı net bir şekilde anlamak gerekir. Japonya’dan çıkarak dünyanın dört bir yanına yayılan haiku şiir türünde genel olarak doğayla ilgili konulara yer verilir ama tek konuya bağlı kalmak şart değildir.
Japon şiir sanatı haiku nedir?
Japon şiir sanatı haiku, 17. yüzyıl dönemlerinde Japonya’da ortaya çıkmıştır. Katı kurallara bağlı kalınarak yazılan bir şiir türüdür. Çünkü her şiirin üç mısradan oluşması gerekir. Aynı zamanda yazılan şiirdeki her mısrada belirli sayıda hece bulunmalıdır.
Haiku şiirlerinde katı kuralların yer almasının en önemli sebebi tek nefeste okunmayı kolaylaştırmasıdır. Özellikle mısralardaki hece sayıları bunu sağlar. Genel yapı itibariyle 5, 7 ve 5 biçimine bağlı kalınarak haiku şiirlerinin tek nefeste kolayca okunması sağlanır.
En dikkat çekici Japon şiirleri arasında yer alan haiku şiirlerinin ilk örnekleri 1600’lü yıllarda yazılmıştır. Yapısı gereği basit ve kısa olan haiku çok daha karmaşık olan şiirlere karşı bir tepki olarak dikkat çekmiş ve 19. yüzyıl civarlarında büyük popülerlik kazanmıştır.
Haiku, renga adını taşıyan Japon şiir sanatının bir parçası olarak görülebilir. Çünkü renga şiir sanatının ilk kısmında daima doğaya gönderme vardır. Aynı zamanda ilk kısım haiku şeklinde yazılır. Haiku tarzı şiirlerin popülerleşmesinde Matsuo Basho isimli şairin payı büyüktür.
Haiku şiirlerinde kaç hece vardır?
Haiku şiirinin tam olarak ne olduğunu anladıktan sonra şiir yazmaya başlamadan önce hece kullanımını tüm detaylarıyla öğrenmiş olmalısınız. Haiku şiirlerinde hece sayısı sabittir. İlk mısrada 5, ikincide 7 ve üçüncüde 5 mısra bulunur. Söz konusu kurala bağlı kalmak şarttır.
Toplamda 17 hecesi bulunan haiku şiirleri Japoncada tek satır olarak gözükürler. Latin alfabesi kullanılan bir dile çevrildiklerinde ise üç satır olurlar. Her bir satırın kendine özgü anlamı olmalıdır. Ayrıca şiirin tamamı aktarmak istediği temel mesajı okuyucuya iletebilmelidir.
Şiir yazan kişi haiku şiiri oluşturmak istediğinde katı kurallara bağlı kalmalıdır. Haiku şiiri yazarken hece sayıları sayılmalıdır. Katı kurallarına rağmen kafiye gibi detaylara odaklanmak şart olmadığından genelde basit bir şiir biçimi olarak kabul edilir.
Haiku şiirlerinde nelerden bahsedilir?
Haiku şiirlerinde amaç daima doğayı tasvir etmektir. Anlık olarak duyguları harekete geçirmek önceliktir. Satırlar buna uygun olarak işlenirler. Ancak geçmişten farklı olarak haiku şairleri dünyanın değişimine odaklanacak tarzda satırlar kaleme almaya başlamışlardır.
Haiku şiirinde asıl olayın dramatik etki yaratmak olduğu unutulmamalıdır. Okuyucu satırları okumaya başladığı andan itibaren farklı görüntüleri bir araya getirebilmelidir. Böylece haiku şairinin anlatmak istediği her şey okuyucunun zihninde canlanabilir.
Haiku şiirine özgü bazı önemli terimler
Doğada yer alan hemen hemen her şey haiku şirinin bir parçası olabilir. Hayvanlar, mevsimler ve bitkiler haiku şiirine dahil edilebilirler. Haiku yazılırken “Kigo” adı verilen bir belirteç kullanılır. “Sakura” ilkbaharı, “Fuji” yazı, “Tsuki” sonbaharı ve “Samushi” kışı temsil eder.
- Gendai: Daha çok modern değerlere yönelik yazılan haiku şiirleridir. Siyaset ve savaş gibi temalara yönelim söz konusudur. Gendai şiirlerinde “Kigo” kullanılmaz. Çok kolay anlaşılmayan benzetmelere ve metaforlara başvurulabilir.
- Hokku: Modern dönemdeki haiku şiirlerinde yer almayan bir yapıdır ama klasiklerde sıkça karşınıza çıkabilir. Klasik haiku şiirlerinin ilk üç dizesini temsil eder. Matsuo Basho sayesinde bağımsız bir şiir biçimine dönüşmüştür.
- Renga: Birden çok yazar tarafından yazılmış bir tür Japon şiir sanatıdır. Genel olarak “Hokku” ile bağlantısı bulunur. Çünkü açılış kısmı “Hokku” olarak tanımlanır. Modern dönem düşünüldüğünde haiku şiirinin temelinde yer alır.
- On: Japonca açısından fonetik bir birimdir. Haiku şiirlerinde yer alan heceleri sayarken Japonca on teriminden yararlanılır. Latin alfabesiyle yazılan dillerde ise söz konusu birimler hece olarak adlandırılırlar.
- Haibun: Matsuo Basho tarafından popüler hale getirilen bir mısra biçimidir. Tasvir ve betimleme çok daha ön plandadır. Biraz daha nesir tarafına yönelim söz konusudur. Haiku ile nesir arasında geçişler çok yoğundur.
- Senryu: Haiku şiir biçimini kullanan farklı bir şiir türüdür. Daha çok mizah anlayışı ön plandadır. Özellikle insanın zaaflarına yönelik mısralara sahiptir. Mizah anlayışı haiku şiirinin biçimine bağlı olarak geliştirilir ve uygulanır.
- Saijiki: Bir tür terimler listesidir ve içerisinde mevsimlerle alakalı ifadeler bulunur. Bir “Kigo” listesi olarak haiku şairlerinin referans kaynaklarındandır. Şairler şiirlerini yazarken bu terimleri kullanarak onları daha etkileyici hale getirirler.
- Waka: Japon şiirlerinin klasik haliyle bağlantılı bir terimdir. Yüksek statüde yer alan bir şair tarafından yazılmış mısralardan oluşan şiirdir. Kısa şiir “Tanka” ve uzun şiir “Choka” olmak üzere farklı biçimleri bulunur.
Bununla birlikte haiku şiirlerinde bir tür duraklama noktası bulunur. Duraklama noktası ritmik açıdan önemlidir. Özellikle iki nesne arasındaki farkı ifade etmede “Kireji” adı verilen bu kelimeye başvurulur. Böylece haiku şiirinin anlam bütünlüğü sağlanır.
Haiku şiirleri nasıl yazılır?
Haiku şiirlerini anlamak çok kolay olsa bile işi yazıya dökmek biraz zorlayıcı gibi gelebilir. Haiku şiirini yazmak istiyorsanız bazı ipuçlarından yararlanarak ilerleyebilirsiniz. Böylece yazdığınız ilk Haiku örnekleri üzerinden giderek zaman içerisinde gelişim gösterebilirsiniz.
- Odaklanmaya çalışın: Haiku şiiri yazabilmek için odaklanmanız gerekir. Özellikle anı yaşamak ve gözlemlerden yararlanmak önemlidir. Düşüncelerinizin ortaya çıkmasını sağlamak için kendinizi aşırı zorlamamalı ve her şeyi doğal akışına bırakmalısınız.
- İlk fikirlere dikkat edin: Aklınıza ilk gelen fikir haiku şiirinin temelini oluşturmalıdır. Ham düşünceler her zaman etkilidirler. Şiirinizi yazmak için kaynaklarınız çok yüksek olmasa bile hayalinizdeki haiku şiirini oluşturmayı başarabilirsiniz.
- Not defteri kullanın: Aklınıza gelen fikirleri sürekli kayıt altında tutmak iyi bir fikir olabilir. Haiku şiirini oluştururken elde ettiğiniz tüm bu fikirler size yardımcı olurlar. Şiirinizi yazarken düzenlemeleri her zaman en sona bırakmalısınız.
- Klasikleri incelemeyi unutmayın: Haiku şiiri yazmanın en kolay yollarından biri klasikleri taklit etmektir. Diğer şiir örneklerini incelediğinizde kendinize ilham kaynağı bulabilirsiniz. Gözlem yeteneğinizi kullanarak kendi şiirlerinizin temelini oluşturabilirsiniz.
- Heceleri saymaya çalışmayın: Başlangıç aşamasında heceleri saymak iyi bir fikir değildir. Haiku şiirinde heceler çok önemli olsa bile takıntılı olmamalısınız. Çünkü hece sayısını kafaya takmak şiirde ilerleme potansiyelinizi olabildiğince engeller.
- Sembolik dil kullanın: Semboller ve imgeler çok değerlidirler. Haiku şiirinizin aynı anda birden fazla anlamı yansıtmasını sağlarlar. Sembol ve imge kullanımı için Matsuo Basho’nun şiirlerine baktığınızda en ideal haiku örnekleriyle karşılaşabilirsiniz.
Haiku şiirlerinde başlık kullanımı çok yaygın değildir. Buna rağmen şiirinizi betimlemek ve onu daha açıklayıcı hale getirmek için başlık kullanabilirsiniz. Klasik haiku örneklerinin çoğunda bu tür kullanımlar yoktur. Ayrıca dilerseniz haiku şiirinin yapısal kurallarını esnetebilirsiniz.
En dikkat çekici haiku örnekleri
Haiku örnekleri Japon şiirlerinin en yalın yansımasıdır. 5, 7 ve 5 kuralıyla ön plana çıkar. Sadece birkaç kelime kullanılarak mükemmel bir resmi tasvir ederler. Haiku şiirinde sanatsal bir disiplin ön plandadır ama yapısal olarak yalındır. Yazılan her hece sayılmalıdır.
Eski Havuz (Matsuo Basho)
Eski havuz ya
Kurbağa atlayıverir
Suyun sesi
Damlacığın Bir Dünyası (Kobayashi Issa)
Damlacığın bir dünyası
Her damlacık damlasında
Bir mücadele dünyası
Bir Mum Yakmak (Yosa Buson)
Bir mumun ışığı
Başka bir muma geçer
Baharın alacakaranlığı
Bir Gelincik Çiçek Açıyor (Katsushika Hokusai)
Yazıyorum, siliyorum, yeniden yazıyorum
Tekrar siliyorum ve sonra
Bir gelincik çiçek açıyor
Kışların Üzerinde (Natsume Soseki)
Kış boyunca
Orman, rüzgarlar öfkeyle uğuldadı
Yapraklar dökülmeden
Japon şiir sanatının basit ama etkileyici yönü olan haiku doğadan ilham alınan bir alandır. Haiku örneklerini okuduğunuzda bunu rahatlıkla görebilirsiniz. Sadece birkaç saniyelik kısa an yakalanır ve bunlar haiku şairleri tarafından mısralara aktarılırlar.