Kapitalizm Nedir ?

Kapitalizm Türkiye’de 100 yıldan fazladır varlığını sürdürse de halk kapitalizmi tam olarak bilmemektedir. Bu yazımızda kapitalizm ve Türkiye kapitalizmini inceleyeceğiz. Peki.. Türkiye kapitalizmin etkisine ne zaman girmeye başladı? Bunu sormak için öncelikle Osmanlı imparatorluğuna kadar gitmek gerekiyor ama gelin önce kapitalizmin ne olduğunu anlayalım. 

Türkiye’de Kapitalizm Nedir?

Kapitalizm üretimin özel mülkiyet tarafından işletilmesine ve maksimum kar amacıyla rekabetçi piyasa ekonomisini oluşturmayı amaçlar. Özellikle kapitalizm özel mülkiyet kavramına çok önem verir. serbest piyasa ekonomisi ile oluşan rekabetçi piyasada oluşan rekabet üretimin dağıtım ve satış fiyatlarını belirler. 

Aslında kapitalizm’de her şey para değil. Kapitalizmin ilk ortaya çıktığı yıllarda üretilen malların takası da söz konusuydu. Yani üretilen bir malın başka bir üretilen malla değerine göre takası gerçekleştirilirdi.

Kapitalizm Kurucusu

Merkantalizm eleştirileri ile tanınan Adam Smith özgürlükçü piyasa ekonomisini savunmaktaydı. Dönemin burjuva kesimi de Adam Smith’e destek vermekteydi. 1776 yılında kaleme aldığı “milletlerin zenginliği” adlı kitabı kapitalizm başlangıcı olarak kabul edilir. Aynı zamanda bu kitap çağdaş iktisat alanının da ilk eseri olmuştur. Çağdaş iktisatta bazı iktisatçılar üretim maliyetlerinin en aza indirilmesi hem üreten hem de tüketen adına faydalı bir temeldir demişlerdir. 

   İşte kapitalizm oyunu buradan sonra başlıyor..

Kapitalizmin üretim maliyetlerini en aza indirilmesini daha fazla üretim daha fazla kaynak daha fazla kar amacıyla modern sömürgecilik sistem haline gelmiştir. Doğal kaynaklar hızla tüketilmekte, üretimin hızla artması ucuz işçilik kavramını piyasaya sokmuştu. Tabii bu dönemde Kapitalizm’i eleştiren yazılarda yazılmaktaydı. Aralarında en güçlü kalem Karl Marx’ın kapital kitabı olmuştu. Karl Marx üretim maliyetlerinin düşmesi için geliştirilen politikaları eleştiriyordu. Ucuz üretim, ucuz maliyet, maksimum kar anlayışı serbest rekabetçi piyasada tekelleşmeyi de beraberinde getirdi. Rekabatçi piyasada güçlü olan güçsüzü ezdi kendinde küçük şirketleri satın alarak kendi piyasasında tek ve en büyük şirket haline geldi. Bu cümle de bahsettiğim şirketi günümüzde şöyle bir düşünün, aslında satın aldığınız ürünlerin çoğu tek bir markaya ait ürünler. Karl Marx işçi sınıfının bu düzende çok ezildiğini piyasanın özgürlükçü değil devlet idaresinde ve herkese eşit şekilde paylaştırılması gerektiğini belirtmiş rekabetçi piyasayı tamamen reddetmiştir. 

Kapitalizm Örnekleri

Günümüzde kapitalist ekonomi anlayışını devam ettiren bir çok ülke bulunmaktadır. Öncüleri olarak göstereceğimiz Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda, Japonya, Güney Kore vb.

Bu saydığım ülkelerin çoğu kapitalizm’i kendi ülkelerine göre uyarlasalar da Adam Smith’in anlattığı kapitalizm’e çok daha yakın ülkeler. Yoksa dünyamızda ahlaklı kapitalizm, islamcı kapitalizm, devletçi kapitalizm gibi kapitalizm uydurmaları da bulunmaktadır.

Türkiye’de Kapitalizm

Türkiye jeopolitik konumu gereği ne doğulu ne de batılı olabilmiştir. Bu nedenle kapitalizm Türkiye’de kendine özgü süreçlerden geçmiştir. Osmanlı-Türkiye geçiş dönemine baktığımızda Osmanlı devletinde kapitalizmin burjuva, sanayi devrimi ya da sermaye birikimi ilkelerine yaklaşmış ne de sosyalizmin tamamen devlet denetimi altında bir piyasa denetimi ilkesine yaklaşmıştır. Osmanlı devleti o dönemde bir çok gelişmeyi kaçırdığı için ıslahatlar döneminde bir ordan bir burdan alarak yetişmeye çalışmıştır. II.Abdülhamit döneminde sosyal devlet anlayışının yanında piyasaya müdahalelerde bulunan bir devlet vardı. Ancak II.Abdülhamit serbest piyasa ekonomisinden de tamamiyle vazgeçmemiştir.

Modern Türkiye’de Kapitalizm

Geleneksel kapitalizmin yol açtığı düşük maliyet maksimum üretim anlayışı 1. dünya savaşı öncesinde hammadde arayışı krizine dönüştü. Dönemin en büyük kapitalist ülkeleri İngiltere ve Almanya Afrika’da ve Uzak Asya da hammadde arayışıyla sömürge yarışına girdiler. Bu yarış dünya tarihinde o zamana kadar görülmemiş en büyük ve en kanlı savaşın başlamasına sebep oldu.

Türkiye Cumhuriyeti ise 1. dünya savaşından sonra büyük zorluklarla kurulmuştu. Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti osmanlı döneminde olduğu gibi karma bir ekonomi modeli geliştirmişti. Bolşeviklerin sosyalizm(komünizm)’den piyasa için faydalı olabilecek ilkeleri alır kapitalizm’den de aynısını yaparak karma bir ekonomi modeli uygulanmıştır. 5 yıllık kalkınma planları ile yarı devlet yarı özel sektör ilkesi cumhuriyetten 2. dünya savaşı başlangıçlarına kadar başarılı şekilde devam etmiştir.

Çok Partili Döneme Geçiş

Bu dönemde demokrat parti ile birlikte 1950’lerden sonra Rusya’da Stalin tehtilerine karşın Türkiye Amerika ile yakınlaşmış komünizme karşı olarak kurulan NATO(Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü)’ya katılmıştır. Zaman Zaman sol görüşlü partiler iktidara geçse de çoğunlukla sağ görüşlü partiler ekonomide patron olmuştu. 2001 krizinden sonra liberallerin de desteklediği ak parti 2002’de hükümetin başına geçti. Gelecekte kapitalizm’in kripto paralar ve sanal dünyada nasıl gelişeceği merak konusu? belki başka bir yazımda da bu konuyu incelerim